อีไล วิทนี่' (อังกฤษ: Eli Whitney – 8 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2308 – 8 มกราคม พ.ศ. 2368) นักประดิษฐ์ชาวอเมริกัน เกิดที่เมืองเวสต์บอโรว์ รัฐแมสซาชูเซตส์ ได้เข้าศึกษาด้านกฎหมายจากมหาวิทยาลัยเยล แต่ไม่จบการศึกษาเนื่องจากขาดทุนทรัพย์ จึงลาออกและไปเป็นครูกวดวิชาที่รัฐจอร์เจียและได้รับการอุปถัมภ์จากนางนาธาเนียล กรีน ภริยาหม้ายของนายพลกรีน วีรบุษทหารของฝ่ายปฏิวัติ นางกรีนให้อีไลไปพักอาศัยในไร่ของเธอ ทำให้อีไลมีเวลาอ่านตำรากฎหมายและเริ่มงานประดิษฐ์คิดค้นเครื่องปั่นฝ้ายเป็นผลสำเร็จ ซึ่งสามารถแยกใยฝ้ายออกจากเมล็ดได้โดยได้จดสิทธิบัตรเมื่อไว้ พ.ศ. 2336 แต่เครื่องปั่นฝ้ายที่อีไลคิดขึ้นได้และจดทะเบียนไว้นี้ถูกลอกเลียน ทำให้อีไลหมดตัวไปกับการฟ้องร้องป้องกันลิขสิทธิ์แต่ไม่ประสบผลสำเร็จแพ้คดีเสีย
อย่างไรก็ดี ในเวลาต่อมอีไล วิทนี่ก็ประสบความสำเร็จทางธุรกิจร่วมกับเพื่อนที่เคยเรียนที่เดียวกันมา คือมหาวิทยาลัยเยล ซึ่งเพื่อนผู้นี้เป็นผู้จัดการไร่ที่ต่อมาคือสามีคนใหม่ของนางกรีนนั่นเอง โดยอีไลได้รับสัญญาจ้างเหมาสร้างอาวุธปืนกับรัฐบาล ทำให้อีไลฟื้นตัวจากภาระการเงินและมั่งคั่งขึ้นในเวลาต่อมาจากการพัฒนากรรมวิธีการผลิตเป็นจำนวนมาก
อีไล วิทนี่มีชีวิตอยู่ตรงกับรัชสมัยของสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ หรือพระเจ้าเอกทัศน์ในปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาและพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3
